Door sophie.vangoeth... op 5 augustus 2024

Collectieve arbeidsovereenkomsten

Inleiding

Collectieve arbeidsovereenkomsten (CAO's) vormen een uiterst belangrijke rechtsbron binnen het arbeidsrecht. Het is echter niet altijd eenvoudig te begrijpen wat de reikwijdte, de bindende kracht en de betrokken partijen ervan zijn. Deze fiche behandelt de essentiële begrippen die nodig zijn om dit soort normen beter te begrijpen.

Oorsprong

Tijdens het interbellum stemden werkgeversorganisaties ermee in om met vertegenwoordigers van de werknemers rond de tafel te zitten. Het doel? Collectieve overeenkomsten sluiten die minimale sociale rechten toekennen aan alle werknemers in een sector, in ruil voor sociale vrede.

Definitie

Een collectieve arbeidsovereenkomst (CAO) is een akkoord dat wordt gesloten tussen:

  • één of meer vakbondsorganisaties (ACV/CSC, ABVV/FGTB, ACLVB/CGSLB) en
  • één of meer werkgeversorganisaties (VBO/FEB, UNIZO, UCM, Boerenbond, UNISOC) of één of meer werkgevers.

Het bepaalt de individuele en collectieve arbeidsverhoudingen tussen werkgevers en werknemers van bedrijven of een bedrijfstak en regelt de rechten en plichten van de contracterende partijen. De CAO is een belangrijke rechtsbron binnen het arbeidsrecht en wordt juridisch gewaarborgd dankzij de wet van 5 december 1968 betreffende de collectieve arbeidsovereenkomsten en de paritaire comités (de zogenaamde "CAO-wet").

Soorten

1. Intersectorale CAO's

Definitie

Deze worden gesloten binnen de Nationale Arbeidsraad (NAR) - het paritaire orgaan samengesteld uit de meest representatieve organisaties van werkgevers :

  • UCM, VBO/FEB, UNIZO, Boerenbond, UNISOC (die de social profit organisaties verdedigen https://www.unisoc.be/wat-doet-unisoc) en
  • werknemers (ACV/CSC, ABVV/FGTB, ACLVB/CGSLB) van het land.

De CAO's zijn gemakkelijk te herkennen: ze zijn genummerd.

Toepassingsgebied

Intersectorale CAO's zijn van toepassing op alle sectoren in heel België.

Waar te vinden ? 

Op de website van de NAR (https://cnt-nar.be/nl). U kunt CAO's zoeken op nummer of per thema. 

Voorbeelden :

 

2. Sectorale CAO's

Definitie

Sectorale CAO's worden afgesloten op het niveau van de paritaire (sub)comités, bestaande uit representatieve werkgevers- en werknemersorganisaties van de sector. De vertegenwoordiging van de non-profitsector binnen de verschillende Paritaire Comités (PC's) of subPC’s gebeurt in principe niet via organisaties die op nationaal of regionaal niveau zitten (UNISOC, UNIPSO, BRUXEO & VERSO). Dit zal gebeuren via social profit werkgeversfederaties die bepaalde sectoren vertegenwoordigen.

Toepassingsgebied

De collectieve arbeidsovereenkomst is van toepassing op  werkgevers in bepaalde  bedrijfstakken en op de werknemers die zij tewerkstellen, tenzij anders bepaald in het toepassingsgebied van de overeenkomst.

Belangrijkste paritaire comités en paritaire subcomités in de non-profitsector:

Sub.png

Media Folder: 
Media Root

Waar te vinden ?

De sectorale CAO's zijn te vinden op de website van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal. Overleg: CAO Zoeken | Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg (belgie.be).

Het is mogelijk om de CAO's die specifiek zijn voor uw paritair comité te vinden door :

  • het algemene zoekformulier in te vullen met het nummer van uw paritair comité en het gezochte thema :

NLS 1.png

Media Folder: 
Media Root

  • U kan een geavanceerde zoekopdracht uitvoeren als bekend bent met de exacte titel van de CAO, het registratienummer, de indieningsdatum, etc.

NLS 2.png

Media Folder: 
Media Root

3. Ondernemings-cao's

Definitie:

Ondernemings-cao's worden afgesloten buiten het paritair orgaan, op bedrijfsniveau door één of meerdere werknemersorganisaties en één of meerdere werkgevers.

Toepassingsgebied

Deze CAO's zijn van toepassing op alle werknemers van een werkgever die door de overeenkomst gebonden is, voor zover zij onder het toepassingsgebied van de CAO vallen.

Waar te vinden ? 

Zij moeten (in principe) als bijlage bij het arbeidsreglement worden gevoegd.

Verplichte aard

  • Voor een (inter)sectorale CAO wordt een kennisgeving van neerlegging gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad, wat inhoudt dat, 15 dagen na publicatie, de belangrijkste bepalingen (met name die betreffende alle arbeids- en loonvoorwaarden) bindend zijn voor alle werkgevers die ressorteren onder het betrokken paritair comité en voor zover deze werkgevers onder het toepassingsgebied van de CAO vallen.

=> Een eventuele individuele afwijking is mogelijk via een schriftelijke overeenkomst tussen de werkgever en de werknemer.

  • Daarnaast kan de Nationale Arbeidsraad of het paritair (sub)comité of de vertegenwoordigde organisatie verzoeken dat de Koning de CAO verplichtend verklaart. Wanneer de Minister hiermee instemt, wordt de overeenkomst volledig gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad, als bijlage bij het Koninklijk Bsluit.

=> In dat geval is geen enkele afwijking meer mogelijk, tenzij uitdrukkelijk vermeld in de CAO. Niet-naleving van een dergelijke CAO kan strafrechtelijk worden bestraft. De naleving van deze overeenkomsten wordt gecontroleerd door de Algemene Directie Toezicht op de Sociale Wetten en de Algemene Directie Toezicht op het Welzijn op het Werk.

In het algemeen is een individuele werkgever gebonden door een CAO:

  • wanneer hij deze zelf afsluit; 
  • wanneer hij is aangesloten bij een organisatie die de overeenkomst sluit of eraan deelneemt; 
  • wanneer hij lid wordt van een dergelijke organisatie; 
  • wanneer hij valt onder het toepassingsgebied van een verplicht verklaarde CAO of
  • wanneer hij toetreedt tot een CAO.

Wanneer een werkgever gebonden is door een CAO, zijn alle rechten en plichten die daaruit voortvloeien van toepassing op al zijn werknemers voor wie de CAO geldt, ongeacht of zij al dan niet lid zijn van een ondertekenende vakbond.

Hierarchie van normen

Het is belangrijk te weten op welk niveau de CAO's zich in de normenhierarchie bevinden. Concreet moeten de bepalingen van een bron altijd de bepalingen van hogere bronnen respecteren. Zo heeft een CAO altijd voorrang op de individuele arbeidsovereenkomst. Een clausule in een individuele arbeidsovereenkomst die in strijd is met de bepalingen van een collectieve arbeidsovereenkomst is nietig.

De aangenomen CAO's mogen nooit in strijd zijn met de Grondwet, de wetten en besluiten in hun dwingende bepalingen. Er geldt ook een hiërarchie tussen de verschillende collectieve arbeidsovereenkomsten. Bedrijfs-CAO's moeten de sectorale CAO's respecteren, die op hun beurt de intersectorale CAO's moeten respecteren. Bijvoorbeeld, een sectorale CAO kan nooit een lager minimumloon vaststellen dan de CAO nr. 43 van de Nationale Arbeidsraad over het gewaarborgd gemiddeld minimum maandinkomen (GGMMI).

De normenpiramide:

1. De wet in haar dwingende bepalingen (met wet worden niet alleen nationale wetten bedoeld, maar ook internationaal recht dat bindend is in België, zoals verdragen, richtlijnen, etc.), de koninklijke en ministeriële besluiten, decreten, ordonnanties, etc.

2. De algemeen verbindend verklaarde CAO's, in de volgende volgorde:

  • de overeenkomsten gesloten binnen de Nationale Arbeidsraad;
  • de overeenkomsten gesloten binnen een paritair comité;
  • de overeenkomsten gesloten binnen een paritair subcomité;

3. De niet-algemeen verbindend verklaarde CAO's, wanneer de werkgever ondertekenaar is of aangesloten is bij een ondertekenende organisatie van deze overeenkomsten, in de volgende volgorde:

  • de overeenkomsten gesloten binnen de Nationale Arbeidsraad;
  • de overeenkomsten gesloten binnen een paritair comité;
  • de overeenkomsten gesloten binnen een paritair subcomité;
  • de overeenkomsten gesloten buiten een paritair orgaan, dat wil zeggen de ondernemings-CAO's;

4. De individuele schriftelijke overeenkomst (meestal de arbeidsovereenkomst);

5. De CAO gesloten binnen een paritair orgaan en niet algemeen verbindend verklaard, wanneer de werkgever, hoewel geen ondertekenaar van de overeenkomst of aangesloten bij een ondertekenende organisatie, ressorteert onder het paritair orgaan waarin de overeenkomst is gesloten.

6. Het arbeidsreglement;

7. De wet in haar aanvullende bepalingen;

8. De mondelinge individuele overeenkomst;

9. Het gebruik.

Met de steun van: